Categorieën
Analyses Verkiezingen Voorpagina

HOE DE CDA-CAMPAGNE ONDERGRAVEN WERD

Het is blijkens de peilingen het CDA dan tóch niet gelukt om hun hoofddoel – het voortzetten van een kabinet met de VVD – te realiseren. Uit alle peilingen van de afgelopen dagen blijkt dat de PvdA, uitgeroepen tot Doelwit Nummer Eén, vlak voor de verkiezingen bezig is aan een nieuwe opmars in de kiezersgunst. En dat terwijl de VVD wegzakt, waardoor een coalitie met die partij voor het CDA onmogelijk is geworden. De CDA-campagne in de reconstructie: waar het misging.

Het is daags na de gemeenteraadsverkiezingen in maart van dit jaar druk in het Torentje in Den Haag. De Partij van de Arbeid van Wouter Bos heeft tijdens de lokale verkiezingen een eclatante zege behaald in de meeste gemeenten; omgerekend naar Tweede Kamerzetels was de PvdA virtueel op 60 zetels uitgekomen, tegen zo’n 30 voor het CDA, en de vragen die leven binnen de partijtop zijn: hoe voorkomen we dat Bos straks bij de landelijke verkiezingen die stunt herhaalt, en hoe zorgen we ervoor dat het kabinet met de VVD – eventueel aangevuld met een andere partij – na de verkiezingen voortgezet kan worden?

Aanwezig zijn uiteraard premier en CDA-lijsttrekker Jan Peter Balkenende, minister van Justitie en partijprominent Piet Hein Donner, fractievoorzitter Maxime Verhagen, campagnestrateeg Jack de Vries en CDA-voorzitter Marja van Bijsterveldt, met nog een paar anderen. Maar om de genoemde 5 mensen gaat het werkelijk; zij zullen de richting van de partij, de strategie voor de 13 maanden tot aan de verkiezingen in mei 2007 bepalen.

Over Vijand Nummer Eén is men het al snel eens: dat is de PvdA. Hoe die te bestrijden zónder tegelijkertijd teveel naar links over te hellen en dus de VVD van zich te vervreemden, is een vraag waarop het antwoord ook al snel geformuleerd wordt. De VVD, zo is dan al bekend, zal aan het eind van het jaar een lijsttrekkersverkiezing houden en zoals vrijwel heel Nederland is ook het CDA ervan overtuigd dat Rita Verdonk de nieuwe politiek leider van de VVD zal worden. Voetstoots concludeert de CDA-top dat het voor een VVD onder leiding van Verdonk geen probleem moet zijn om de rechtse splinters in de Tweede Kamer leeg te eten, waardoor een solide verkiezingsresultaat voor de liberalen zeker lijkt. “De VVD moet straks de eigen boontjes doppen”, zegt Jack de Vries. “Met Verdonk moet ze dat zeker lukken.” Dus blijft er voor het CDA maar één wezenlijk strategisch doel over: het klein maken en hóuden van de PvdA. Het CDA wil straks niet wéér in een onderhandelingspositie gedwongen worden met de PvdA, zoals na de vorige landelijke verkiezingen, én men wil het huidige regeringsbeleid voortzetten.

Al snel wordt tussen de koffie en de broodjes door besloten dat het CDA een eigen koers zal varen tijdens de verkiezingscampagne. De reden: de partijtop heeft de partij billenkoek die het CDA tijdens de lokale verkiezingen kreeg zeker niet vergeten. Sterker, uit interne track polls blijkt dat ook veel ‘linkse’ CDA’ers in het stemhokje een uitstapje maakten naar de PvdA. Voor vele ontevreden kiezers vormden de lokale verkiezingen kennelijk een uitstekende mogelijkheid om even stoom af te blazen. Dit maakt wel dat het CDA het zich niet kan veroorloven om op sociaal vlak afgetroefd te worden door de PvdA. Dat risico, zo erkennen Balkenende en Donner, loopt het CDA wél als men tijdens de campagne te duidelijk voor een nieuwe regering met de VVD kiest.

Alles zal er dus op gericht zijn, zo formuleert Donner, om het CDA te positioneren als een gematigde, sociaal-conservatieve partij die duidelijk stelling zal nemen tegen de PvdA, daarbij geholpen door de positieve ontwikkeling van de Nederlandse economie. Tegelijkertijd zal de PvdA inhoudelijk maar ook persóónlijk direct en onophoudelijk aangevallen moeten worden, tot aan de laatste dag van de verkiezingscampagne. Balkenende zal zich daar grotendeels afzijdig van houden; het vuile werk zal overgelaten worden aan CDA-fractievoorzitter Maxime Verhagen.

Zo gezegd, zo gedaan. Althans, zo lijkt het. Maar dan gebeuren er, later in het jaar en terwijl de CDA de strategie al heeft ingezet, twee dingen die de strategie ondergraven. Ten eerste valt het kabinet door toedoen van D66, waardoor ook het CDA eerder dan voorzien naar de hoogste versnelling moet schakelen. De aanvallen op de PvdA worden heviger en sneller opgevoerd. De afgesproken tactiek was om zowel het sociale gezicht als de geloofwaardigheid van PvdA-leider Wouter Bos te beschadigen. Eigenlijk voerde het CDA de campagne van de Amerikaanse Republikeinen in 2004 opnieuw uit: het al vroeg definiëren van John Kerry als een ‘flip-flopper’, iemand die steeds van standpunt verandert, maar dan geprojecteerd op Wouter Bos. Door de val van het kabinet worden deze aanvallen opgevoerd en bereiken een hoogtepunt (of dieptepunt, zo u wilt) tijdens de Algemene Beschouwingen, tijdens welke Maxime Verhagen op bijna on-Nederlandse wijze Wouter Bos bejegent. De strategie lijkt te werken, maar de vraag is of de timing het CDA zal helpen, of juist tegenwerken.

Maar dan gebeurt er nog iets, iets dat niemand had voorzien: de VVD-leden kiezen niet Rita Verdonk maar sociaal-liberaal Mark Rutte tot lijsttrekker. Bij het CDA realiseert men zich direct dat het voor de VVD enorm veel moeilijker zal worden om de rechtse splinters leeg te eten. Opnieuw vindt er strategisch beraad plaats tussen de CDA-kopstukken, maar men komt al vrij snel tot de conclusie dat duidelijker kiezen voor samenwerking met de VVD nog steeds zou kunnen leiden tot het weglopen van CDA-kiezers naar de PvdA. De VVD zal nog steeds de eigen boontjes moeten doppen; Balkenende zal tijdens de campagne geen duidelijke voorkeur voor de VVD uitspreken.

Het CDA werd, kortom, gegijzeld door zaken waar zij zelf weinig tot geen invloed op had. De factor ’tijd’ werkte het CDA door de val van het kabinet en dus het vervroegen van de verkiezingen tegen: hierdoor kon de partij de economische groeicijfers en de val van de werkloosheid niet sterk genoeg consolideren. Daarnaast zorgde het electorale verlies van de VVD ervoor dat de zo begeerde hernieuwde samenwerking niet meer op een meerderheid kon rekenen, zelfs niet met de ChristenUnie als derde partij. De christendemocraten ‘wonnen’ qua zetelaantal dan wel de verkiezingen op de 22e november, qua eigen doelstellingen bleek het een Pyrrus-overwinning te zijn.