Het strategische speelveld ligt weer ‘open’ voor de PvdA

Met de peilingen van de afgelopen twee dagen ziet het er op het eerste gezicht niet best uit voor de PvdA van Wouter Bos. In twee peilingen raakt de PvdA behoorlijk op achterstand, vergeleken met het CDA, en de winst van de SP ten koste van de PvdA zet zich door. En hoewel dit blog in alles pretendeert onafhankelijk te zijn en in principe dus géén voorkeur heeft, is de meest interessante kwestie van dit moment natuurlijk: kan de PvdA zich weer omhoog vechten? Antwoord: ja. Hoe?

In één peiling staat de PvdA op 13 zetels achter op het CDA, in een andere 7. En zoals verwacht stijgt de SP; zoals voorspeld op ook deze blog, betaalt de standvastigheid van de SP zich uit in zetels. Maar zoals beursanalyses waar het om de stand van de AEX gaat, bestaat er ook in de politiek zoiets als een ’technische analyse’, op basis waarvan gesteld kan worden of een index ‘uitgebodemd’ is – ofwel een dieptepunt geraakt heeft – en het vanaf dat punt alleen maar beter kan gaan. De PvdA lijkt met deze peilingen uitgebodemd te zijn en de partij kan de weg omhoog weer vinden, maar zoals bij een technische analyse van de beursgraadmeter, is dat afhankelijk van enkele cruciale factoren.

Ten eerste is daar de motivatie van de naar de SP-overgestapte PvdA-kiezer. De PvdA levert de afgelopen 72 uur wel héél snel zetels in ten gunste van Jan Marijnissen; sommige politieke analysten stellen dat de PvdA de afgelopen dagen niet minder dan 6 zetels is kwijtgeraakt aan de SP. Helaas heeft deze blog geen inzicht in de track polls van de PvdA, de interne, non-publieke peilingen die een vrij behoorlijk idee geven van de belevingswereld van de gemiddelde (doch zeker niet honkvaste) PvdA-kiezer, maar men kan gerust stellen dat een vrij grote groep zwevende PvdA-stemmers naar de SP is overgestapt omdat deze kiezers vinden dat de leider van ‘hun’ partij – Wouter Bos – gewoon een slechte campagne voert. Deze groep representeert ongeveer 15 a 20 zetels (dus zo’n beetje de winst die de PvdA in 2003 maakte vergeleken met de 20 zetels verlies in 2002) en de vraag is nu in hoeverre deze kiezers niet terug zullen keren naar de PvdA-kolom in de komende dagen nu ze zien hoe ‘hun’ partij wel érg veel inlevert. Enkele, zo niet een behoorlijk deel van deze kiezers zullen nu ernstig aan het twijfelen slaan met als centrale strategische vraag: “moet ik nu bij de SP blijven en met lede ogen aanzien hoe met iedere zetel verlies voor de PvdA de kans toeneemt dat er tóch weer een rechts kabinet komt, of moet ik weer terug naar de PvdA?” De strategische stem-kwestie, die tot nu toe een opmerkelijk kleine rol lijkt te hebben gespeeld voor de PvdA, kan dus nu zeker zijn intrede gaan doen ten gunste van die partij. Daarbij kan de zogenaamde ‘sympathy-vote‘, ook wel de ‘ach gossie-stem’ genoemd, een rol spelen onder naar de SP-uitgeweken kiezers.

Ten tweede is er het ‘bandwagon-effect’, Amerikaans politiek jargon voor een zo’n sterk momentum van een partij / kandidaat in de peilingen dat kiezers alleen al op basis van die peilingwinst óók bij die partij gaan aanhaken. Tot nu toe leunde de CDA-campagne sterk op dit effect: voer een negatieve campagne tegen kandidaat Bos terwijl je zelf vaag blijft over je plannen en wensen, en je zult hoe dan ook stijgen in de peilingen omdat Bos verliest door die negatieve campagne. Een andere peiler voor die strategie is het “iedereen mag premier worden behalve Bos”-denken onder veel kiezers ter rechterzijde. Maar waar een graadmeter kan ‘uitbodemen’, kan hij ook verder stijgen dan redelijk aannemelijk – iedere beursindex heeft zo zijn maxima, en zo ook het CDA. Veel meer dan 45 a 47 zetels lijkt er qua kiezerspotentieel voor het CDA dit keer niet in te zitten, want daarvoor is het speelveld ter rechterzijde toch te verdeeld, en het ‘bandwagon-effect’ van ‘winnen winnen winnen’ lijkt met het bereiken van het hoogtepunt van 47 zetels (Interview-NSS peiling vorige week) bereikt. Het voorlopige bewijs: in diezelfde peiling van afgelopen maandag daalt het CDA alweer van 47 naar 46 zetels. Bijkomend nadeel voor het CDA is natuurlijk dat met zo’n enorm zetelverschil met de PvdA de neiging voor rechtse kiezers om strategisch op het CDA te stemmen sterk afneemt. Zij hóeven immers niet meer op Balkenende te stemmen om een premierschap op Bos onmogelijk te maken. Dit, gecombineerd met de eerste factor in de vorige alinea, zou de PvdA moeten kunnen helpen om in ieder geval relatief weer zetels terug te winnen ten opzichte van het CDA, en op het laatste moment alsnog een bandwagon-effect kunnen creëren juist voor Bos.

Ten derde is er het effect van de ‘onbekende kiezer’. Het leek altijd een strohalm maar sinds maart van dit jaar wordt er wel degelijk ernstig rekening mee gehouden: de kiezers die in de peilingen niet gerepresenteerd worden. De eerste keer dat die kiezer, die grotendeels van niet-Nederlandse afkomst is, van zich deed spreken was tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van dit jaar. In de peilingen voorafgaand aan die verkiezingen stond de PvdA steevast tussen de 45 en de 50 zetels (landelijke peilingen). En wat bleek aan het eind van de verkiezingsdag, dinsdag 17 maart? Omgezet naar Tweede Kamerzetels zou de PvdA 60 zetels hebben versus de 30 van het CDA. Dat is dus ongeveer 10 zetels méér dan de peilingen van te voren aangaven en daarmee mag gesteld worden dat iedere niet-PvdA spin doctor die zegt dat die allochtone stem er niet toe doet, keihard liegt om te verhullen dat er wel degelijk een ‘verstopt electoraat’ is dat de PvdA alsnog flink kan helpen. Nog steeds hebben kiezersonderzoekbureau’s de grootste moeite om de stemming onder allochtone kiezers te peilen. Echter, één peiling – in het TV-programma ‘Het Grote Moslim Verkiezingsdebat‘ – liet in ieder geval duidelijk zien dat een overgrote meerderheid van in ieder geval Islamitische Nederlanders een duidelijke voorkeur voor de PvdA uitsprak, daarbij concurrenten als het CDA en de SP vér achter zich latend. Ikzelf schat het effect van die stem op ongeveer 4 a 5 zetels, positief of negatief voor de PvdA, en dat is dan nog een conservatieve schatting.

Ten vierde zijn er nog de debatten. Toegegeven, de debatten lijken er steeds minder toe te doen dan ooit – zo richt de CDA-campagne zich daar niet heel erg op omdat men weet dat Balkenende directe confrontaties met Bos vaak verliest – maar voor Bos en zijn partij kunnen goed gevoerde debatten wel degelijk helpen om iets van het verloren positieve momentum terug te krijgen. De afgelopen dagen richt de PvdA zich meer naar links in een duidelijke poging om zetels terug te halen bij de SP, maar hoewel ongetwijfeld veel kiezers in principe best bereid zullen zijn om terug te gaan naar de PvdA (zie wederom eerste alinea), zal Bos ze wel écht moeten overtuigen. Veel van deze kiezers willen namelijk coute que coute niet dat er weer een rechts kabinet komt onder leiding van Balkenende. Maar ze zijn er nog niet heel erg van overtuigd dat Bos, als hij een flink aantal zetels wint, niet alsnog als eerste met het CDA om tafel gaat zitten. De overweging van deze kiezers om mogelijk weer op de PvdA te gaan stemmen is daarom niet een flexibel ‘ja, mits..,’ maar een harder ‘nee, tenzij…’. Bos zal dus tijdens de nog komende, high-profile debatten Balkenende op sociaal vlak de wacht flink aan moeten zetten zónder daarbij als een tierende vakbondsleider op een zeepkist over te komen.

Ten vijfde, en als laatste: Bos en zijn kornuiten dienen duidelijk te maken dat iedere PvdA’er die hem nu nog in de wielen rijdt, standrechterlijk geëxecuteerd zal worden. De afgelopen 48 uur is het relatief stil geweest in de PvdA-partijkring, en dat moet zo blijven, wil Bos een kans op herstel maken.

Als aan deze voorwaarden voldaan wordt kunnen Bos & Co in de peilingen de weg omhoog weer terugvinden. En als hen dat lukt dan zal dat momentum vrijwel onstuitbaar zijn. De kans dat de PvdA de verkiezingen kan winnen, ofwel zal eindigen met meer zetels dan het CDA, is nul. Maar de PvdA kan wél een rechts kabinet voorkomen. Als zij die mogelijkheid duidelijk kan maken aan de kiezers ter linkerzijde, kan die partij dat doel in ieder geval zeker stellen.

Kaj

Communicatiestrateeg en schrijver van het boek ‘Megafoonpolitiek‘. Op Twitter te vinden als @kajleers. Politiek bewust, voormalig financieel-economisch journalist, muziekmaker, professionele kletskous, schrijver. Geeft ook social media-trainingen, denkt graag met je mee over communicatiestrategie. En ja, content is en blijft King.