Het wordt een ongemeen spannende verkiezingscampagne. Nagelbijtend zullen de lijsttrekkers de verkiezingsuitslag afwachten. Wordt het weer zo’n fotofinish als op die zinderende verkiezingsavond in 2010? Lukt het Samsom om de kandidaat op links te worden tegen Rutte, of slaagt Roemer erin die plek in te nemen? Kunnen het CDA en Groenlinks de dalende lijn ombuigen in een stijgende? Zetten kiezers het populistische experiment door, of maakt het genuanceerde midden een comeback?
SP
Dit moet hem worden voor Emile Roemer en zijn SP. Binnen de partij durft men al opgewonden te dromen over een ‘premier Roemer’, en terecht. De gezellige slimmerik uit Boxmeer heeft de tijd genomen en zichzelf opgebouwd. Terwijl de PvdA met zichzelf worstelde straalde Roemer rust, daadkracht en leiderschap uit. Met zachte stem maar scherpe woorden zetten hij en zijn mensen in 2010 succesvol een koers uit tegen de PVV en het rechtse afbraak-kabinet.
Zijn volharding in die strategie levert hem nu een uitstekende uitgangspositie op. Gedesillusioneerde PVV-kiezers lopen (terug) over naar zijn partij, kiezers die de vorige keer afhaakten melden zich weer en – belangrijker – Roemer weet een aanzienlijk legioen PvdA-kiezers aan zich te binden. Daarin zit ook meteen de uitdaging.
De weg naar 12 september is ook voor Roemer niet zonder valkuilen. Heeft de partij te vroeg gepiekt? De SP is en blijft in de ogen van veel kiezers toch net iets ’te links’. Roemer weet dat en daarom koketteert hij soms opzichtig met ouvertures naar het midden, zoals toen hij zei dat de SP best met de VVD zou kunnen regeren. Een gedurfde uitspraak, want voor veel hardcore SP-kiezers is de VVD de Satan. Maar Roemer’s belangrijkste opdracht is nu die mokkende PvdA’ers bij zich houden en voorkomen dat Samsom erin slaagt de anti-Rutte te worden en zo de strategische keuze op links te worden.
PvdA
Maakt de doodverklaarde Partij van de Arbeid onder Diederik Samsom een herrijzenis mee? Met de ijverige ingenieur heeft de PvdA niet alleen een slimme lijsttrekker die zich in het debat kan meten met Rutte, hij is ook verzot op campagnes. Hij is daar sinds 2003 nauw betrokken bij geweest.
De PvdA komt van ver. De sociaaldemocraten moeten kiezers terughalen bij partijen ter linker en ter rechterzijde. Voorwaar een uitdaging, want PvdA’ers die nu bij D66 hokken kijken vermoedelijk anders tegen de oplossing van de economische problemen aan dan zij die uitweken naar de SP. Tegelijkertijd is dit wel het voordeel dat Samsom heeft: de PvdA kan veel kiezers voor zich terug winnen.
Samsom is voor veel kiezers nog geen grote bekende. Dat is zowel een kracht als een zwakte. Omdat veel mensen hem nog niet (goed) kennen kan hij de krijttekening voor hen invullen en profiel maken. Daar krijgt hij nu ook de tijd voor daar de verkiezingen pas in september zijn. De keerzijde van zijn relatieve onbekendheid is dat hij niet direct bij kiezers op het netvlies staat als een potentiële premier. En leuk of niet, de premiersvraag wordt steeds belangrijker.
Groenlinks
Eén van de partijen waar Samsom veel kiezers kan halen is die van Jolande Sap. Uit peilingen en kiezersonderzoek blijkt dat een flink deel van de mensen die nu aangeven op Groenlinks te zullen stemmen, vooral afkomstig zijn van de PvdA. En waar de PvdA stijgt in de kiezersgunst de afgelopen weken, daalt de partij van Jolande Sap. Tegelijkertijd is van de eens nauwe band met D66 weinig meer over.
Het rommelt in de partij. Het lijkt erop dat met het vertrek van Femke Halsema ook een flink aantal kiezers op drift is geslagen. Een groep linksere Groenlinksers die zich onder Halsema aan de kant gezet voelde durft zich nu weer te roeren. Onder de oppervlakte speelt een richtingenstrijd. De kwestie ‘Kunduz’ blijft daarnaast Sap achtervolgen, helemaal nu de term ‘Kunduz-coalitie’ in zwang is geraakt.
Sap mag het dan nu moeilijk hebben, dat betekent zeker niet dat de race gelopen is. Waar de SP misschien te vroeg piekte, heeft Groenlinks nu wellicht te vroeg een dipje. Groenlinks kan de komende weken een sleutelrol opeisen in de besluitvorming over nieuwe bezuinigingen, die het oplopende Nederlandse begrotingstekort moeten terugbrengen. Dan zal Sap wel de directe concurrentie moeten zoeken met D66.
D66
De sociaal-liberalen hebben onder Alexander Pechtold een stijgende lijn hervonden. De partij scoort consistent tussen de 10 en 15 zetels in de peilingen. Dat is even consistent als de links-liberale, sterk hervormingsgezinde toon die de partij gevonden heeft.
De uitdaging voor Pechtold is om de nul te houden. Bijna een cliché natuurlijk, want dat is de opdracht aan iedere partij die boven het eigen meerjarige electoraal gemiddelde scoort in peilingen. Maar voor D66 is het cruciaal. Momenteel voeren Mark Rutte, Emile Roemer en Pechtold de boventoon op de lijstjes van premier-fähige kandidaten, al was het maar vanwege hun senioriteit en bekendheid.
D66 zal een hoogvlieger moeten blijven in de peilingen om Pechtold op dat lijstje te houden. Anders wordt de geloofwaardigheid van Pechtold als ervaren premierskandidaat minder. Ook D66 heeft daarbij als grootste opdracht de naar de partij overgelopen PvdA-kiezers bij zich te houden. Dat grote aantal PvdA’ers is wel een teleurstelling, want D66 bewoog na de vorming van het kabinet-Rutte naar rechts, omdat de VVD en het CDA naar rechts schoven. Het was de bedoeling dat linkse VVD’ers naar D66 over zouden lopen, net als Joris Voorhoeve walgend van de samenwerking tussen VVD en Geert Wilders. Maar dat viel tegen: de overloop blijkt minimaal.
CDA
Doorgewinterde CDA’ers zullen het u onder vier ogen fluisterend opbiechten: de leiderloze partij is a dead man walking. De partijtop spuugde met de samenwerking met Geert Wilders het christelijk-sociale deel van de achterban recht(s) in het gezicht. Houwdegen Hans Hillen verklaarde triomfantelijk dat zijn partij voortaan een rechts-conservatieve partij zou zijn en gaf daarmee een pijnlijke trap na.
De partij ontbeerde al een tijd een duidelijke visie: een helder omschreven doel (het wat) en hoe men dat doel wenste te bereiken (het hoe). Van lieverlee werd het bestaansrecht de macht, en de macht het bestaansrecht. Dus toen ernstig werd getwijfeld aan het bestaansrecht, gokte Verhagen op de macht. Als een kameleon kleurde het CDA zich aan de VVD. Zo verloor het CDA het noodzakelijke contrast met de enige echte concurrent. En Verhagen gokte verkeerd. Nu de macht verdwenen is, staat het bestaansrecht weer vol in de schijnwerpers.
Terwijl de partij nog midden in het proces van herbronning zit en gekleurd is met het imago van een VVD-light, moet binnen enkele maanden een lijsttrekker gekozen worden. Er is alle kans dat de lijsttrekkersverkiezing ontaardt in een publieke richtingenstrijd. Nodig is een overtuigende kandidaat die de boel bij elkaar kan houden. Eén van de Grote Verhalen van de komende verkiezingen zal óf dat van de spectaculaire de herrijzenis van het CDA zijn, óf dat van de definitieve marginalisering van de christendemocraten. Dat is slecht nieuws voor de VVD, die daardoor cijfermatig niet meer kan rekenen op zijn natuurlijke bondgenoot op rechts.
VVD
Is de droom aan diggelen? De komende verkiezingen moeten uitwijzen of Mark Rutte zijn strategie voort kan zetten om van de VVD de nieuwe, grote volkspartij op rechts te maken. Voorlopig wijzen de peilingen erop dat hem dat zal lukken. Zijn directe concurrent, het CDA, ligt op apengapen. Die andere concurrent, de PVV, trekt zich terug in de eigen schulp om wonden te likken.
Het kabinet-Rutte mislukte, en daarmee raakte Rutte zelf beschadigd. Rutte, de jeune premier en electorale troef van de partij, moet spitsroeden lopen om te voorkomen dat hij niet wordt neergezet als een tweede Jan Peter Balkenende. De VVD-kiezer zal hem het falen van zijn kabinet niet al te kwalijk nemen; Rutte en zijn mensen weten tot nu toe Wilders effectief neer te zetten als de veroorzaker van de crisis.
Maar de glans is er nu wel af en Rutte lijkt dat te beseffen. De premierbonus kan hij op zijn buik schrijven. Tot aan verkiezingsdag zal hij dag in, dag uit de demissionaire premier genoemd worden. Een niet onaanzienlijk deel van het VVD-electoraat bestaat nu uit overgelopen, gedesillusioneerde CDA’ers. Als het CDA dan toch VVD’tje wilde spelen, dan kozen die kiezers liever voor het origineel. Rutte zal moeten leven met een paradox: vecht hij voor het behoud van die overgelopen CDA’ers, met als gevolg dat het CDA zetels verliest, dan weet hij zeker dat hij na de verkiezingen overgeleverd is aan een kabinet met ook linkse partijen. Lange tijd zullen rechtse vingers niet gelikt worden.
PVV
Wilders nam De Gok. Hij stapte in een huwelijksbootje met VVD en CDA, al was het een LAT-relatie. Het was de bedoeling dat Wilders zowel coalitiegenoot als de enige oppositiepartij op rechts zou zijn. De strategische gedachte is dat kiezers op rechts altijd op rechts blijven en zelden over zullen stappen naar linkse partijen. Dus kiezers die weg zouden lopen bij VVD en CDA zouden als vanzelf aansluiten bij de PVV, die immers – officieel – niet in de regering zat.
Een tijdje zag het ernaar uit dat het werkte. Zeker tijdens het eerste jaar was de wil van Wilders wet. Wilders zei “spring!”, en het hele kabinet vroeg slechts “hoe hoog?” Dat veranderde in korte tijd. Eerst verdiepte de economische crisis zich. Het begrotingstekort nam snel toe. Dat Wilders zelf vergaande hervormingen van de economie had tegengehouden, keerde zich 1,5 jaar later ironisch genoeg tegen hem.
Wilders was richting kwijt. Zijn kiezers, vooral zij die van de SP over waren gelopen en zij die lange tijd diep cynisch aan de zijlijn stonden omdat er in hun ogen niemand was die voor hen vocht, begonnen te twijfelen toen de ene na de andere snoeiharde bezuiniging juist bij hen neersloeg. Wilders daalde in de kiezersgunst vanaf het moment dat hij ingekapseld werd – jawel! – door Rutte en Verhagen in het Catshuis, waar hij liefdevol en binnen het zicht van de draaiende televisiecamera’s werd omarmd door de heren. Wilders gokte weer en stapte op. Hij zal de komende maanden moeten bewijzen of hij nog het vertrouwen heeft van zijn kiezers.
Communicatiestrateeg en schrijver van het boek ‘Megafoonpolitiek‘. Op Twitter te vinden als @kajleers. Politiek bewust, voormalig financieel-economisch journalist, muziekmaker, professionele kletskous, schrijver. Geeft ook social media-trainingen, denkt graag met je mee over communicatiestrategie. En ja, content is en blijft King.