Categorieën
Analyses Verkiezingen Voorpagina

Nu of nooit voor Balkenende

Het is nu erop of eronder van Jan Peter Balkenende en zijn CDA. De Partij van de Arbeid stoot nu al harder omhoog in de kiezersgunst dan verwacht. Dat brengt voor de PvdA heel eigen problemen met zich mee. Maar het is vooral  het signaal voor kiezers op rechts om een strategische keuze te gaan maken. Voor hen zal  Balkenende zich moeten bewijzen.

Dus toch nog een strijd tussen Cohen op links, en Balkenende op rechts? Het is de laatste hoop van het CDA. Uit de laatste peiling van Synovate blijkt dat de Partij van de Arbeid flink wint: de partij schiet van 27 naar 33 zetels. Daarmee heeft de PvdA onder Job Cohen – de enige lijsttrekkerskandidaat voor die partij – het verlies sinds 2006 weer helemaal goed gemaakt. De verkiezingsuitslag onder Wouter Bos was toen ook 33 zetels.

Het CDA wint ook een zetel en gaat van 27 naar 28 zetels. Opmerkelijk is dat zowel de VVD als de PVV inleveren; de VVD gaat van 22 naar 20 zetels, en de PVV van Geert Wilders van 24 naar 23 zetels.

De meest interessante vraag voor de uiteindelijke strijd in de laatste weken is nu: waar komen de zetels voor de PvdA en het CDA vandaan?

Voor de PvdA is het duidelijk: van Groenlinks (naar 11 van 12, -1) en D66 (naar 15 van 18, -3). Zelfs de SP levert 1 zetel in (van 9 naar 8 ) en het zou heel goed kunnen dat lijsttrekker Job Cohen die ene zetel toch bij de SP weg trekt. Leuk voor de Partij van de Arbeid, maar minder leuk voor de coalitievorming ‘over links’: De PvdA, Groenlinks, SP en – vooruit – D66 komen op 67 zetels. Met vier partijen is een coalitie al onwerkbaar; mocht men de Christenunie erbij willen betrekken (stabiel op 7 zetels) dan heeft een ‘linkse’ coalitie 74 zetels. Te weinig.

Interessanter is wat zich op rechts afspeelt. Kan het zijn dat VVD’ers en PVV’ers zich alsnog meer zorgen maken over de opkomst van de linkse Job Cohen en met een dichtgeknepen neus toch weer terugvloeien naar het CDA, als een strategische stem tegen een centrum-links kabinet? Dat is nog te vroeg te zeggen. Het verlies van de VVD is opmerkelijk, dat van de PVV niet onverwacht,, maar toch. Het aanhoudende gemor in de CDA-gelederen over de keuze van het partijbestuur van lijsttrekker Balkenende van de afgelopen weken lijkt niet genoeg te zijn geweest om kiezers naar de VVD of thuisblijven te doen uitwijken.

Er dient zich nu een kantelmoment aan voor Balkenende: schrikken kiezers op rechts zich rot naar aanleiding van deze voor de PvdA erg positieve peiling, en wel genoeg om hen nog meer naar Balkenende te drijven, of is de viervoudig premier toch echt te beschadigd om een te overwegen kandidaat tegen Cohen te zijn?

Een ander onderzoek van Synovate is inzichtelijk. Het laat zien dat Balkenende enorm in achting is gedaald. Onder alle door Synovate geïnterviewden komt Balkenende qua rapportcijfer op de 8e plaats, met een waarderingscijfer 4,7. Dat is net boven Marianne Thieme van de Dierenpartij (4,6), Geert Wilders (4,2) en Rita Verdonk (4).

Voor een open lijsttrekkersstrijd is zo’n rapportcijfer misschien niet onoverkomelijk. Geert Wilders is immers de minst gewaardeerde politicus, maar hij staat in de peilingen wel op forse zetelwinst (van 9 zetels nu in de Tweede Kamer naar 23 in de laatste Politieke Barometer, een winst van 14 zetels). Maar voor een viervoudig premier is zo’n lage waardering eenvoudig desastreus. De premierbonus waar Balkenende op kon bogen, en in 2006 nog zo van profiteerde, is met zo’n laag waarderingscijfer definitief weg.

In de verkiezingen van 2002, 2003 en ook in 2006 wist het CDA stelselmatig te profiteren van de strategische stemmer op rechts, die Balkenende verkoos boven andere partijen als tegengewicht tegen de PvdA. Dat kwam mede doordat Balkenende in alle gevallen hoog scoorde qua betrouwbaarheid en integriteit dan Bos. Maar juist op deze twee belangrijke punten heeft hij nu ingeleverd, en zijn rivaal Cohen scoort op die twee fronten beduidend hoger.

Maar de vraag is of en wanneer het argument om op Balkenende te stemmen verandert. Ja, hij is zijn premierbonus kwijt. Maar als kiezers op rechts erg schrikken van een peiling waarin de PvdA omhoog schiet van 27 naar 33 zetels, met de belofte van (veel) meer, dan zou het goed kunnen dat men voor het gemak even vergeet dat het om Jan Peter Balkenende gaat, en puur op hem stemt als de anti-Cohen, als het vehikel dat een centrum-links kabinet onder leiding van de PvdA moet dwarsbomen.

PvdA’ers kunnen vooralsnog gerust zijn. Zelfs als die strategische beweging zich manifesteert, dan zal het zeer waarschijnlijk niet genoeg zijn om het CDA weer tot de grootste partij van Nederland te maken. Daarvoor zijn de waarderingscijfers van Balkenende eenvoudig te laag. Maar met leegzuigen van Groenlinks en D66 door de PvdA zou dit kunnen betekenen dat de PvdA en het CDA op 10 juni weer tot elkaar veroordeeld zijn in een coalitie, zij het dan met de PvdA van Job Cohen als de grootste partij.

De vraag is of de PvdA-kiezers zitten te wachten op weer een kabinet met het CDA, en wat het betekent als Cohen – net als Bos in 2006 – aangeeft open te staan voor een coalitie met de christendemocraten. Zal dat afbreuk doen aan het o zo belangrijke momentum voor de PvdA, en gaat het ’t CDA lukken juist datzelfde momentum van de strategische stem te zien en vervolgens succesvol uit te buiten?