Categorieën
Analyses Verkiezingen Voorpagina

Teneur campagne verandert: VVD wint, PVV verliest

Het beeld van de campagne begint te draaien. Steeds meer peilingen wijzen op een afkalvend vertrouwen in de PVV en de VVD spint daar garen bij. Rutte heeft een ruk naar rechts gemaakt in de hoop kiezers af te snoepen van Wilders en dat lijkt te lukken. De strategie van Wilders om met grote winsten in Almere en Den Haag de campagne te domineren is mislukt; de euforie is omgeslagen in desillusie omdat de PVV in zowel Almere als Den Haag niet meedoet, wat leidt tot teleurstelling onder PVV-kiezers. De meesten van hen zijn niet per definitie tegen hoofddoekjes, wel tegen criminaliteit. En dus had de PVV in de colleges moeten gaan zitten – wat de partij onmogelijk maakte.

De veranderende kleurzetting van de campagne zorgt ook voor een verschuiving van prioriteiten – voor met name de PvdA en het CDA.

Rutte gaat op rechts rustig door met de ingeslagen koers. Want doorgewinterde campagneveteranen weten dat het zogenaamde ‘bandwagon’-effect ook andersom kan werken. De bandwagon is de praalwagen waar mensen op aanhaken, en stelt een partij voor die het goed doet in de peilingen. Kiezers sluiten zich graag aan bij een kiezer; van dat bandwagon-effect heeft Wilders gretig gebruik gemaakt de afgelopen jaren. Maar in deze peiling zakt Wilders onder de 20 zetels en daarmee moet hij nu uit gaan kijken voor het omgekeerde effect: kiezers houden niet van verliezers. Het omgekeerde bandwagon-effect betekent dat je als partij twee keer zo hard moet werken om het vertrouwen van die weifelende kiezers weer terug te winnen.

Omgekeerde wereld voor Wilders
Dat betekent niet dat alles verloren is voor Wilders; verre van dat, een verdubbeling (hij heeft nu 9 zetels in de Tweede Kamer) is zeer wel mogelijk op 9 juni. Maar tenzij er een incident gebeurt op het gebied van integratie en veiligheid, heeft Wilders weinig om op aan te haken. Daar komt het gedoe met enkele PVV-kandidaten voor de Tweede Kamer bij. Zulke negatieve verhalen stralen meteen slecht af op de persoon Wilders, en hij is de verpersoonlijking van de PVV.

De afwezigheid van zulke incidenten op het sociaal-culturele vlak (Wilders’ favoriete speelplein) zorgt dat sociaal-economische thema’s aan belang hebben gewonnen in de overwegingen van kiezers. De 20 ambtelijke commissies hebben hun – veelal forse – bezuinigingsproefballonnetjes opgelaten en vrijwel alle partijen kwamen met bezuinigingsvoorstellen. Sociaal-economische thema’s overheersten de afgelopen drie weken de media en dat helpt ook met het verschuiven van de aandacht.

Dit alles betekent dat op rechts de VVD en het CDA nu daadwerkelijk gaan strijden om het leiderschapsbanier. De steeds pranger wordende vraag ‘wie wordt de lijstrekker van rechts tegen Job Cohen?’ zorgt ervoor dat in ieder geval het CDA nu een oorlog op twee fronten moet voeren: zowel tegen de PvdA als tegen de VVD. Daarbij moet het CDA nu hinken op twee benen: aan de ene kant wil de partij niet teveel naar rechts doorschieten om linkse CDA’ers niet van zich te vervreemden (de Christenunie sprokkelt er steeds meer zetels bij), maar men wil ook niet teveel naar links overhellen omdat de kans op groter worden dan de VVD in de peilingen dan definitief verkeken is.

PvdA
De PvdA heeft niets liever dan dat de VVD het pleit op rechts wint. Het sociale gezicht van de PvdA steekt veel beter af tegen de rechtse VVD dan tegen het CDA; de PvdA kan zich met de VVD als de grote rechtse tegenstander beter afficheren als een linkse partij en daardoor naar SP- en Groenlinks-kiezers lonken.

De PvdA moet wel op zoek naar een tegenstander op rechts, want met het langzaam naar de achtergrond verdwijnen van sociaal-culturele thema’s boet het belang van Job Cohen’s centrale thema, ‘de boel bij elkaar houden’, ook aan prominentie in.Veelzeggend en problematisch voor de PvdA is daarbij dat veel kiezers die nu in de peilingen zeggen weer op de PvdA te zullen stemmen dat vooral doen vanwege de persoon Job Cohen, niet per sé vanwege het PvdA-programma.

Zoals peiler Maurice de Hond terecht opmerkt in de conclusies van zijn laatste  peiling loopt de PvdA hiermee een groot gevaar. Tenzij de partij op het partijcongres aanstaande zondag 24 april een stevige centrale boodschap kan neerzetten op sociaal-economisch vlak, een visie die een perspectief biedt en richting geeft, staat of valt de hele verkiezingswinst met de wedervaardigheden van Job Cohen tijdens de campagne. Eén fout van Cohen kan de PvdA dan al fataal worden. Bijna exact het omgekeerde zien we bij de VVD: daar weet Mark Rutte zich gesteund door de boodschap van een onvervalst, bijna typisch VVD-verkiezingsprogramma. Het is veel kiezers duidelijk waar de VVD deze verkiezingscampagne voor staat.

CDA
Het CDA zal het met de beschadigde lijsttrekker Jan Peter Balkenende alleen maar lastiger krijgen als het er niet snel in slaagt om de VVD met een dikke marge voorbij te streven in de peilingen, de komende maand. Het is niet erg duidelijk over de boodschap die het wil uitstralen. Dat is ingegeven door de aloude strategie van het CDA om noch naar links, noch naar rechts te willen buigen. Maar die strategie wreekt zich nu, want Jan Peter Balkenende lijkt vooralsnog niet genoeg kiezers te kunnen overtuigen van de noodzaak om op hem te stemmen.

Het kan zeer goed zijn dat het CDA gokt op de debatten, dat men hoopt dat Balkenende het op ervaring en staatsmanschap wint van Job Cohen en Mark Rutte. Nieuwe initiatieven op sociaal-economische thema’s lijken vooralsnog niet voorhanden, daar het verkiezingsprogramma al gepresenteerd is. Maar wie weet hebben de slimme campagnevoerders bij het CDA toch nog een paar konijnen in de hoge hoed die men tevoorschijn kan toveren.

Alleen maar hopen dat de tegenstander fouten gaat maken is in ieder geval niet genoeg. Tenzij er een incident plaatsvindt dat de hele boel weer op zijn kop zet, gaat deze campagne waarschijnlijk de boeken in als De Campagne Waarin De Kiezer Om Heldere Keuzes Vroeg.