Categorieën
Analyses Voorpagina

VVD vol op het orgel

Schermafbeelding 2015-10-11 om 00.56.07

Met de hete adem van de PVV in de nek en het maatschappelijke debat waarin de vluchtelingencrisis centraal staat, gaat de VVD in het offensief. Omdat Mark Rutte als premier beperkt is in zijn bewegingsruimte is het Halbe Zijlstra die de cavalerie leidt, in een poging zich de PVV van het lijf te houden en het initiatief in de publieke discussie naar zich toe te trekken. Daarbij laat de partij alle scrupules varen; angsten die leven onder kiezers worden maximaal versterkt.

De VVD lijkt dezer dagen niets de dol. Hoewel de partij liever vandaag dan morgen de hele welvaartsstaat afschaft en teruggaat naar een sociaal ministelsel — alle uitkeringen naar bijstandniveau, alle toeslagen geschrapt en de sociale huurmarkt ontmanteld — werpt de partij zich op als hoeder van die welvaartsstaat.

De klaroenstoot voor de aanval van Zijlstra kwam in de vorm van een interview in het Algemeen Dagblad op zaterdag 10 oktober. De boodschap: al die vluchtelingen komen onze sociale voorzieningen opeten. De VVD als beschermheer van de welvaartsstaat; wie had dat ooit kunnen denken.

De afgelopen weken manoeuvreerde Geert Wilders zich naar het middelpunt van de aandacht met zijn felle weerstand tegen de vluchtelingeninstroom. Direct was er effect merkbaar in de peilingen. Zowel de VVD als de SP zagen kiezers weglopen naar de PVV. De VVD, die zich voorgenomen had de trom van de aantrekkende economie te slaan, moest de strategie omgooien.

De partij heeft de politieke communicatie de afgelopen jaren sterk verbeterd. In plaats van alle beleidsspeerpunten willen bedienen gebruikt de VVD de schwerpunkt-tactiek: identificeer belangrijke posities en concentreer alle troepen daarop in een poging die posities snel te bezetten, en dan door te breken op het terrein van de opponent.

Uit alle onderzoeken blijkt dat de ongerustheid over de vluchtelingencrisis de afgelopen maanden snel toegenomen is. In de hoofden van mensen wedijveren de onderwerpen integratie en asiel met de zorgen over de economie en bezuinigingen op sociale voorzieningen. Met rapporten van onder andere het Sociaal Cultureel Planbureau en kiezersenquêtes in de hand identificeerde de VVD aldus de vluchtelingencrisis als het nieuwe schwerpunkt.

Maar hoewel de VVD zich onder leiding van Zijlstra ogenschijnlijk met veel zelfvertrouwen in de strijd werpt, is de grondslag voor het offensief juist zwakte en angst. Het is meer een riskante uitval uit defensieve posities dan iets anders. Een duidelijke poging terrein te claimen om te voorkomen dat de partij zich op het asieldossier helemaal in het defensief laat dringen door de PVV.

De toon waarmee, en de manier waarop Zijlstra ten strijde trekt zegt genoeg. In het AD-interview stookt hij doelbewust de onder veel kiezers levende angsten en zorgen rondom de vluchtelingenkwestie op.

Door te beginnen over plastische ingrepen als  borstvergrotingen en ooglidcorrecties legde Zijlstra het verband tussen vluchtelingen en de betaalbaarheid van de zorg. Dat hij later op de dag excuses maakte voor het betrekken van dit soort ingrepen — plastische chirurgie wordt doorgaans niet gedekt door de basisverzekering, dus vluchtelingen kunnen daar sowieso geen aanspraak op maken — maakte niet uit: het doel was de connectie maken tussen zorgkosten en vluchtelingen.

Daarmee voedt Zijlstra het idee dat vluchtelingen als een zwerm sprinkhanen het land komen kaalvreten.

De vluchteling dus als een bedreiging en de VVD die dat kwaad wil bestrijden. Daarmee lijkt het de VVD niet veel te kunnen schelen dat het zo actief meewerkt aan het verslechteren van de beeldvorming over vluchtelingen. Daarmee is de strategie niet veel anders dan die van de PVV. Het verschil zit hem in de toon van de retoriek en de oplossingen.

VVD in een spagaat
Afgezien van het schurende cynisme verweven in de strategie kon de VVD niet veel anders. Stil blijven zitten achter de kabinetsmuren in de hoop dat de vluchtelingencrisis snel weer uit het maatschappelijke debat verdwijnt was geen optie. De PVV zou blijven winnen. Een offensieve strategie is nodig.

Maar zoals gezegd, de uitval draagt risico’s in zich. Hoewel Zijlstra stevig van leer trekt kan hij qua retoriek nooit over de PVV heen. De VVD-top weet dondersgoed dat de partij in de kiezersgunst concurreert met het CDA en D66, twee partijen die gematigder en genuanceerder denken over de vluchtelingenkwestie.

Als de VVD te ver naar rechts trekt om naar de PVV neigende kiezers vast te houden, riskeert het dat kiezers op de linkervleugel uit afkeer overlopen naar D66 of het CDA. Voor iedere zetel die de VVD terugverovert op de PVV verliest het dan een zetel aan een andere partij, met netto dus nul resultaat.

Doet de VVD in de anti-vluchtelingenretoriek een stapje naar rechts, dan doet Wilders twéé stappen naar rechts. Dus probeert de VVD zich te manifesteren als de ‘nette’ anti-asielpartij op rechts. Een partij waar je zonder schroom op kunt stemmen als je de PVV bijvoorbeeld een brug te ver vindt.

Het zal niet lang duren voor D66 en CDA van zich laten horen, in een poging VVD’ers op de linkervleugel naar zich toe te lokken. Een heel andere kwestie is hoe partijen op links gaan reageren op de strategie van de VVD.

Want een andere, niet te onderschatten bijkomstigheid van die strategie is dat hij hoogst polariserend is. Of beter gezegd, kan zijn. De VVD neemt duidelijk een sterk asielkritische positie in. De SP concurreert tot diepe ergernis met de PVV, dus het heeft voor die partij weinig zin de pijlen op de VVD te richten. Maar voor coalitiepartij PvdA is dat een heel ander verhaal.

De PvdA heeft nu de kans op het vluchtelingendossier de anti-VVD te worden, de partij rond welke centrumlinkse kiezers die walgen van de opstelling van de VVD en de PVV zich kunnen verzamelen. Dan moet de PvdA dat wel durven, want anders loopt Groenlinks ermee weg.