Operatie Tabula Rasa is begonnen

Het kabinet is gevallen. De Nationale Krabpaal vertrekt, evenals leidende figuren van de coalitiepartijen. Hun opvolgers kraaien dat zij De Nieuwe Generatie zijn, ook al zijn ze al jaren actief in de coalitie- politiek en zaten ze in leidende posities aan het stuur. Dan weet je: hier wordt een emmertje sop over twee kabinetten heen gegooid om de nare geur weg te spoelen en fris en fruitig aan te treden in de campagne. Maar let op: het is één groot frame.

“Ik ben de Nieuwe Generatie.” “Tijd voor een Nieuwe Generatie!” “De Nieuwe Generatie treedt aan”. En zo zijn er de afgelopen dagen meer variaties op dit thema de revue gepasseerd. Dat is niet voor niets. Want boven alles willen de voormalige coalitiepartijen dat deze campagne gaat over een keuzeverkiezing. Niet over wat het laatste kabinet zoal gedaan, maar vooral níet gedaan heeft – een referendumverkiezing, dus.

Die leg ik voor de niet-geïnitieerden even uit. Een referendumverkiezing is een verkiezing waarin voor kiezers de nadruk ligt op een referendum over de zittende macht, dus: de coalitiepartijen van de laatste regering. Dan ligt binair de vraag voor: bent u het eens met het beleid van de coalitie, ja of nee? De nee-stemmers stemmen dan in meerderheid op andere partijen dan de coalitiepartijen en maken uit die oppositiepartijen een keuze.

Vervelend voor de zittende coalitiepartijen, want in een referendumverkiezing zien ze vaak hun ‘eigen’ kiezers een uitstapje maken naar een concurrerende oppositiepartij.

Een keuzeverkiezing is een verkiezing waarbij alles open ligt, de deelnemers hebben een schone lei en de verkiezingen gaan over wat voor land je wilt. Dan stem je als kiezer op de partij met een visie die jou het meest na staat. In zo’n verkiezing is er eigenlijk geen coalitie of oppositie meer en dus ook niet de eventueel negatieve baggage die bepaalde partijen met zich meetorsen.

Niet ‘voor of tegen’ maar ‘welke toekomst’?
Referendumverkiezingen zie je in landen met tweepartijenstelsels in zijn puurste vorm. Zoals in de Verenigde Staten. In de aanloop naar de midterm-verkiezingen voor het Congres van 2022 deden de Republikeinen er alles aan te kapitaliseren op de behoorlijk negatieve stemming in het land over hoe de Democratische regering-Biden de inflatie aanpakte. In vrijwel alle peilingen liepen de Republikeinen voor op hun Democratische tegenstrevers. Maar dankzij de uitspraak van het Federale Hooggerechtshof over abortuswetgeving kantelde het hele speelveld en slaagden de Democraten erin er een keuzeverkiezing van te maken: wilt u dat we teruggaan naar de tijd van de Middeleeuwen of wilt u vooruit en het recht op abortus beschermen? En zowaar, de Democraten deden het vele malen beter dan de Republikeinen en behielden zelfs de meerderheid in de Senaat.

Dichter bij huis lukte het de Partij van de Arbeid in 2017 niet te voorkomen dat de verkiezingen een referendum werden over 5 jaar PvdA in Rutte-II. Centrumlinkse kiezers beantwoordden de vraag ‘vindt u dat de PvdA het goed gedaan heeft?’ massaal met ‘nee!’ en de partij onderging de grootste electorale nederlaag in de moderne Nederlandse geschiedenis.

Dát scenario willen VVD, CDA, D66 en Christenunie zeer graag voorkomen.

Tabula rasa
Logisch dus dat bepaalde partijen die de afgelopen 4,5, jaar Rutte-III en -IV vormden er alles aan gelegen is te voorkomen dat hun keuzes gemaakt in die twee kabinetten hen nagedragen wordt. En dus proberen ze de strategie van de schone lei: de leidende gezichten van die 4,5 jaar stappen op en hun opvolgers doen hun best de nare herinneringen die kiezers hebben weg te poetsen door zo hard mogelijk te roepen dat zij de ‘nieuwe generatie’ zijn die álles anders gaan doen en die kabinetten Rutte, waar heeft u het over, al lang weer vergeten, doorlopen, hier valt niks te zien.

Eén voorbeeld: Rob Jetten was Kamerlid en fractievoorzitter van coalitiepartij D66 in Rutte-3 en daarna minister van Economische Zaken en Klimaat. In Rutte-3 was hij zeer nauw betrokken bij het brandjesblussen en overleggen met VVD, CDA en Christenunie om de coalitie op de rails te houden. Dat zou je alleen niet zeggen als je afgaat op wat hij de afgelopen 48 uur over zichzelf zegt.

Verantwoording afleggen hoort er ook bij
Moet een verkiezing altijd een referendum zijn? Moet het altijd gaan over het verleden? Nee. Kiezers willen júist dat het gaat over de toekomst. Maar er moet wel geleerd worden van het verleden. Want laten we niet vergeten: de verkiezingen van 2021 gingen feitelijk over nog eens 4 jaar Rutte. Daarna was er een moment, een kans, voor partijen om tijdens het ‘1 april-debat’ afscheid te nemen van Mark Rutte, de Nationale Krabpaal. Dat gebeurde niet en die partijen, die toen de deur hard hadden dichtgesmeten, gingen tóch weer met hem in zee. Coalitiedeelname door Groenlinks/PvdA werd zelfs met hun instemming geblokkeerd.

En dat roept toch weer de terechte vraag op: maar hoe erg meent u het straks dan eigenlijk, partijleider X, als u pleit voor een bepaalde toekomst maar u na de verkiezingen tóch weer aanschuift met die-en-die partij wiens visie daar totaal haaks op staat? Wat komt daar dan uit?

Zeker is dat zeker in deze verkiezingscampagne ook nogal veel hebben om zich over te verantwoorden. Over ál die zaken die zijn vastgelopen.

Waarom stemde D66 in met de stikstofaanpak? Waarom steunden VVD en D66 landbouwminister Adema in zijn queeste om in Brussel nog eens uitstel te regelen voor boeren die mest willen blijven uitrijden? Waarom steunden D66 en Christenunie dezelfde gang naar Brussel, maar dan van waterminister Harbers die bij voorbaat al zei dat het schoon krijgen van Nederlandse oppervlaktewateren niet gaat lukken? Waarom steunden D66 en VVD in Brussel de stem tégen de Natuurherstelwet, terwijl Nederland bekend staat als het land met de meeste vervuilde grond? Waarom drong een andere coalitiepartij niet eerder aan op een aftreden over ‘Groningen’? Waarom is er in al die 4,5 jaar Rutte-III en -IV geen wezenlijke vooruitgang gemaakt in de woningbouw? En zo meer, en zo verder.

Tegen zo veel narigheid kan een emmer sop niet op. Er moet deze verkiezingen ook verantwoording afgelegd, door al die personen die erbij waren en zich nu proberen te presenteren als ‘de nieuwe generatie’ – of ze zich nu proberen te verschonen of niet.